Leiðbeiningar

Leiðbeiningar VÍN um val á landi til skógræktar miða að því að vernda íslenska náttúru og minjar. Leiðbeiningunum er ætlað að veita sveitarstjórnum, ríkisstofnunum, landeigendum, áhugafólki um skógrækt og almenningi upplýsingar um hvar gerlegt sé að gróðursetja tré í sátt við náttúruna.

Við alla skógrækt ber að taka tillit til fjölmargra þátta eins og áhrifa á líffræðilega fjölbreytni, menningarminjar, útsýni, ásýnd lands og möguleika til umferðar um landið. Einnig er mikilvægt er að fella alla skógrækt vel að landslagi.

Þegar velja á land til skógræktar er lykilatriði að undanskilja land þar sem jarðvegur er kolefnisríkur og þar sem fjöldi plöntu- og dýrategunda er mikill. Vernda verður svæði sem fóstra mikla líffræðilega fjölbreytni og huga sérstaklega að tegundum sem Ísland ber ábyrgð á að vernda, s.s. ýmsum fuglategundum. Áður en land er lagt undir skógrækt er mikilvægt að vita hvaða vistlendi og vistgerðir eru til staðar, kanna fjölda og þéttleika plantna og dýra og staðsetningu fornleifa.

Vistlendi og vistgerðir

Leiðbeiningar VÍN byggja á flokkun Náttúrufræðistofnunar á íslenskum vistgerðum. Nánari upplýsingar um vistgerðir á landi og verndargildi þeirra er að finna á vef Náttúrufræðistofnunar. Alls eru þar skráð 14 vistlendi með samanlagt 69 vistgerðum. Fyrir utan nokkrar vistgerðir án verndargildis eru vistgerðirnar flokkaðar í fjóra flokka; lágt, miðlungs, hátt og mjög hátt verndargildi. Hér má finna aðgengilegt yfirlit yfir verndargildi vistgerða á graslendi, mólendi, skóglendi, strandlendi, votlendi og annara vistlenda.

Leiðbeiningar VÍN í stuttu máli

Gróðursetjið ekki í land með hátt verndargildi. Aflið frekari upplýsinga og sérfræðiálits um náttúru og minjar svæðisins áður en ráðist er í skógrækt á landi með lágt eða miðlungs verndargildi. Gróðursetjið aldrei í eða í námunda við náttúrulegt eða framræst votlendi.

Gætið þess að fyrirhuguð skógrækt standist kröfur náttúruverndarlaga um verndun fjölbreytni íslenskrar náttúru, þar á meðal líffræðilega og jarðfræðilega fjölbreytni og fjölbreytni landslags. Sömuleiðis þarf hún að standast lög um menningarminjar en allar fornleifar eru friðaðar skv. lögum sem og búsetulandslag. Leitið alltaf frekari upplýsinga um mikilvæg fuglasvæði, friðuð og vernduð svæði, náttúruminjar og fornminjar áður en ákvörðun um nýskógrækt er tekin. Náttúrufræðistofnun, Náttúruverndarstofnun og Minjastofnun Íslands veita nánari upplýsingar.

Nýrækt­un skóga sem tek­ur til 200 ha eða stærra svæðis skal bera undir Skipulagsstofnun sem metur hvort skógræktin sé háð umhverfismati samkvæmt lögum um umhverfismat.

Notið vistgerðakort Náttúrufræðistofnunar til að fá yfirlit yfir vistlendi og vistgerðir fyrirhugaðs skógræktarsvæðis en sannreynið alltaf með vettvangsúttekt að vistgerðakortið sýni réttar vistgerðir. Ef sérfræðimatið leiðir í ljós upplýsingar sem geta bætt vistgerðaskráninguna skal tilkynna það til Náttúrufræðistofnunar.

Leitið til hlutaðeigandi náttúrustofu um sérfræðimat. Náttúrustofur starfa samkvæmt lögum um Náttúrufræðistofnun og náttúrustofur og er hlutverk þeirra meðal annars að veita fræðslu um umhverfismál og náttúrufræði og stuðla að æskilegri landnýtingu. Þær hafa því miklu hlutverki að gegna við faglegt val á landi til nýskógræktar.

Kortaþjónusta

VÍN býður á þessum vef upp á kortaþjónustu til að skoða nánar fyrirhuguð skógræktarsvæði. Hægt er að afmarka fyrirhuguð skógræktarsvæði til að skoða nánar hvaða vistgerðir eru á hverjum stað og verndargildi þeirra og skoða nánar upplýsingar um fleiri verðmæti innan svæðisins, s.s. mikilvæg fuglasvæði og menningarminjar. Einnig er hægt að hlaða upp hnitum sem afmarka svæðið og fá kort með yfirliti yfir svæðið.

Friðlýst og verndað land

Allmörg svæði og staðir eru friðlýstir samkvæmt lögum. Almenna reglan er að þar skuli ekki stunda skógrækt af neinu tagi svo sem í þjóðgörðum, í og við náttúruvætti, í friðlöndum og á landslagsverndarsvæðum. Einnig á svæðum sem njóta sérstakrar verndar, í og við tilteknar jarðminjar eins og við eldvörp, eldhraun, gervigíga og hraunhella. Þá njóta fossar, hverir, heitar uppsprettur ásamt lífríki þeirra sérstakrar verndar svo sýn að þeim spillist ekki. Einnig bakkagróður við ár og vötn. Auk þess eru allar fornleifar friðaðar, þ.e. mannvistarleifar 100 ára og eldri. Það geta t.d. verið gömul bæjarstæði, húsarústir, álagablettir og mógrafir. Búsetulandslag er einnig friðað sem og öll hús og mannvirki sem reist eru fyrir 1923. Staði og svæði með sjaldgæfum eða friðlýstum tegundum á einnig að undanskilja frá skógrækt. Óheimilt er að rækta framandi tegundir á hálendi Íslands.

Endurheimt birkivistkerfa

Í stefnumótun stjórnvalda um endurheimt hnignaðra vistkerfa er lögð áhersla á birkiskóga. Ísland hefur auk þess skrifað undir Bonn-áskorunina þar sem gert er ráð fyrir að auka útbreiðslu birkis á næstu árum. Endurheimt birkiskóglendis kemur til greina í margs konar landi. Það má gera með gróðursetningu, sáningu og með því að stuðla að sjálfgræðslu. Endurheimt birkivistkerfisins getur haft í för með sér verndun jarðvegs, vatnsmiðlun, vernd gegn náttúruvá, skjól og að vera búsvæði margra lífverutegunda auk þess sem birkiskógur bindur kolefni. Mikilvægt er þegar endurheimt birkiskóga er skipulögð að tekið sé tillit til mögulegra neikvæðra áhrifa sem kunna að verða þegar birki vex upp ef birkiskógur er ekki þegar á svæðinu. Í þessu sambandi skal sérstaklega huga að mikilvægum fuglasvæðum og minjum.

Skógrækt í þéttbýli og frístundabyggð

Gróðursetning trjáa á opnum svæðum í borgum og bæjum, við sveitabýli eða í frístundabyggð til skjóls og prýði, getur einnig verið til hagsbóta fyrir sumar tegundir villtra lífvera en kann að spilla búsvæðum annarra. Mikilvægt er að staðsetja tré þannig að útsýni spillist sem minnst og ekki skapist mikil eldhætta af trjánum. Í frístundabyggð ætti ekki að nota framandi ágengar tegundir sem geta dreifst út í náttúrulegt umhverfi byggðarinnar.

Limgerði og skjólbelti

Þegar plantað er í limgerði/skjólbelti er mikilvægt að trén byrgi ekki sýn eða hylji verðmæta staði svo sem sérstæð náttúrufyrirbæri/náttúruminjar eða fornminjar. Ekki heldur að þau spilli sýn að og frá bændabýlum, hafi neikvæð áhrif umferðaröryggi eða valdi snjósöfnun við vegi.

Skógrækt með framandi tegundum

Vegna þeirra miklu breytinga sem skógrækt með framandi tegundum hefur á vistkerfi landsins, líffræðilega fjölbreytni, ásýnd lands o.fl. er afar mikilvægt að fara með mikilli gát við val á landi. Um slíka skógrækt gilda nú þegar nokkrar takmarkanir. Óheimilt er að nota framandi tegundir ofan 400 m hæðarlínu og gróðursetning í birkiskóg eða kjarr ætti ekki að eiga sér stað. Fella þarf skógræktina að landslagi. Þá er mjög mikilvægt að nota ekki ágengar tegundir eða tegundir sem eru líklegar til að verða það. Ef hætta er á því verður að gera þá kröfu að skógræktendur sjái til að þess að trén breiðist ekki út fyrir skógræktarsvæðið.

Ásýnd lands

Víða getur verið mikilvægt að huga að þeim breytingum á ásýnd lands sem ræktun skóga kemur til með að hafa. Hér að neðan eru nokkur dæmi.